Η Αγροτική Ανάπτυξη στην Δ' Προγραμματική Περίοδο (2007-13)

Του Χρήστου Ε. Αυγουλά (*)

Η νέα Κοινή Αγροτική Πολιτική (ΚΑΠ) έχει, όπως και η παλιά, δύο βασικούς πυλώνες:
-Τον Πυλώνα Ι, που περιλαμβάνει τις άμεσες ενισχύσεις των αγροτών και
-τον Πυλώνα ΙΙ, που περιλαμβάνει τις δαπάνες για τα έργα αγροτικής ανάπτυξης στις αγροτικές περιοχές.
Κατά την τέταρτη προγραμματική περίοδο (2007-2013) τα ποσά που θα εισρεύσουν στη χώρα μας για τον Πυλώνα Ι θα είναι κάτι παραπάνω από 18 δισ. ευρώ και για τον Πυλώνα ΙΙ ανέρχονται, προς το παρόν, σε περίπου 5,5 δισ. ευρώ, που αποτελούν την Κοινοτική (3,7 δισ. ευρώ) και την εθνική συμμετοχή (υπόλοιπα).
Στο πλαίσιο αυτό, έχουμε θέσει ως χώρα και ως Κυβέρνηση, τρεις στρατηγικούς στόχους: τη βελτίωση της ανταγωνιστικότητας της ελληνικής γεωργίας, την προστασία του περιβάλλοντος και την αναβάθμιση της ποιότητας ζωής στις αγροτικές περιοχές.
Οι κύριες διαφορές μεταξύ της νέας και της παλαιάς ΚΑΠ, που εφαρμόζεται στην Ε.Ε. από την 1-1-2005 (στη χώρα μας από την 1-1-2006) με ορίζοντα το 2013, είναι πολλές.
Εμείς θα σταθούμε σε τρεις βασικές:
- Στον Πυλώνα Ι έχει αλλάξει πλήρως η φιλοσοφία για την καταβολή των ενισχύσεων. Δεν επιδοτείται πια ο όγκος της παραγωγής, αλλά ο παραγωγός και η γεωργική του εκμετάλλευση. Οι αποφάσεις για την αλλαγή αυτή ξεκίνησαν τον Ιούνιο του 2003 με τη μεταρρύθμιση στους τομείς των αροτραίων καλλιεργειών, του βοείου και αιγοπροβείου κρέατος, την καθιέρωση των λεγόμενων «ειδικών καθεστώτων» και την ψήφιση του βασικού Κανονισμού του Συμβουλίου 1782/03. Ακολούθησαν οι αποφάσεις του Απριλίου του 2004 με τη μεταρρύθμιση στα «μεσογειακά» προϊόντα (βαμβάκι, καπνός, ελαιόλαδο) και του Νοεμβρίου του 2005, με τη μεταρρύθμιση στον τομέα της ζάχαρης. Οι αλλαγές ολοκληρώνονται με τις επικείμενες αποφάσεις για τη μεταρρύθμιση του τομέα των οπωροκηπευτικών (Ιούνιος 2007) και του αμπελοοινικού τομέα (δεύτερο εξάμηνο 2007). Ξαφνικά και πριν το μελάνι της μεταρρύθμισης της ζάχαρης στεγνώσει, η Επιτροπή υπέβαλε νέες προτάσεις «αναθεώρησης» της αναθεωρήσεως.
- Ενισχύονται ακόμα περισσότερο τα γεωργοπεριβαλλοντικά μέτρα και συνδέεται στενά η καταβολή των επιδοτήσεων στον παραγωγό με την τήρηση συγκεκριμένων όρων «πολλαπλής συμμόρφωσης» και κανόνων «ορθής γεωργικής πρακτικής».
Οι αγρότες οφείλουν να τηρούν συγκεκριμένους κοινούς περιβαλλοντικούς κανόνες και πρότυπα της Ε.Ε., που αντικατοπτρίζουν τις προσδοκίες και τις επιθυμίες της κοινωνίας και των πολιτών. Τα πρότυπα αυτά περιλαμβάνουν την προστασία του περιβάλλοντος, την ασφάλεια των τροφίμων, την προστασία της δημόσιας υγείας και της υγείας των ζώων και των φυτών, την καλή μεταχείριση των ζώων και τη διατήρηση των εδαφών σε καλή γεωργική και περιβαλλοντική κατάσταση, ακολουθώντας τους κανόνες της ορθής γεωργικής πρακτικής.
- Για πρώτη φορά στην ιστορία της ΚΑΠ μέρος των κονδυλίων του Πυλώνα Ι μεταφέρεται και ενισχύει τις δράσεις του Πυλώνα ΙΙ, δίνοντας έμφαση, μεγαλύτερη από ποτέ, στα έργα αγροτικής ανάπτυξης στην περιφέρεια των Κρατών-Μελών της Ε.Ε., δηλαδή στις αγροτικές περιοχές της Ένωσης. Αυτό γίνεται με τον κανόνα της «διαφοροποίησης» κυρίως, αλλά και με ποσά από τους δημοσιονομικούς φακέλους συγκεκριμένων προϊόντων, που μεταφέρονται από τις άμεσες εισοδηματικές ενισχύσεις σε έργα αγροτικής ανάπτυξης.
Στη χώρα μας μεταφέρονται από τον Πυλώνα Ι στον Πυλώνα ΙΙ 126 εκατ. ευρώ από το δημοσιονομικό φάκελο του βαμβακιού (18 εκατ. ευρώ ετησίως x 7 χρόνια = 126 εκατ. ευρώ) και 568,2 εκατ. ευρώ από το δημοσιονομικό φάκελο του καπνού (189,4 εκατ. ευρώ ετησίως x 3 χρόνια = 568,2 εκατ. ευρώ).
Τα ποσά της «διαφοροποίησης» συντίθενται από την παρακράτηση των επιδοτήσεων που είναι μεγαλύτερες από 5.000 ευρώ κατά 5% ετησίως.
Σημειώστε στο σημείο αυτό ότι στο σύνολο της Ε.Ε. οι επιδεκτικές έργων αγροτικής ανάπτυξης περιοχές (rural areas), δηλαδή οι αγροτικές περιοχές, αποτελούν το 90% της έκτασής της. Στις περιοχές αυτές ζει το 57% του πληθυσμού της.
Ο σχεδιασμός μας για τα έργα αγροτικής ανάπτυξης της Δ΄ προγραμματικής περιόδου, που βρίσκεται αυτή τη στιγμή στο στάδιο της διαβούλευσης με τις αρμόδιες υπηρεσίες της Ευρωπαϊκής Επιτροπής και έχει ήδη προεγκριθεί, περιλαμβάνει σε γενικές γραμμές τις παρακάτω δράσεις:

1. Μέτρα βελτίωσης της ανταγωνιστικότητας του γεωργικού και δασοκομικού τομέα, με εξειδίκευση σε:

α. Μέτρα που αποσκοπούν στην προαγωγή της γνώσης και στη βελτίωση του ανθρώπινου δυναμικού.
Με εγκατάσταση νέων γεωργών στις αγροτικές περιοχές, πρόωρη συνταξιοδότηση, επαγγελματική κατάρτιση και παροχή συμβουλευτικών υπηρεσιών. Θα πρέπει να σημειωθεί εδώ ότι μόλις το 8% των διαχειριστών γεωργικών εκμεταλλεύσεων στην Ε.Ε. είναι κάτω των 35 ετών, ενώ το 52% είναι άνω των 55 ετών. Τα υψηλότερα ποσοστά νέων αγροτών καταγράφονται στην Πολωνία με 15,4% επί του συνολικού αγροτικού πληθυσμού, στην Αυστρία με 11,8%, στη Γαλλία με 11,5%, στην Ελλάδα με 10,5% και στη Φινλανδία με 9,7%. Τα χαμηλότερα στην Κύπρο, 4,2%, Σλοβακία, 4,1% και Πορτογαλία, 3,1%.
Σημειώνεται, επίσης, ότι με τη νέα ΚΑΠ δημιουργείται υποχρεωτικά σε όλα τα Κράτη-Μέλη σύστημα παροχής γεωργικών συμβούλων.
β. Μέτρα που αποσκοπούν στην αναδιάρθρωση και ανάπτυξη του φυσικού δυναμικού και στην προαγωγή της καινοτομίας, με εκσυγχρονισμό των γεωργικών εκμεταλλεύσεων, παραγωγή νέων προϊόντων, καταβολή αποζημιώσεων σε περιπτώσεις φυσικών καταστροφών κ.α.
γ. Μέτρα που σκοπεύουν στη βελτίωση της ποιότητας της γεωργικής παραγωγής και των προϊόντων, με υιοθέτηση συστημάτων βελτίωσης της ποιότητας, καθιέρωση και υλοποίηση προτύπων, δράσεις ενημέρωσης και προώθησης των αγροτικών προϊόντων.

2.Βελτίωση του περιβάλλοντος και της υπαίθρου, με εξειδίκευση σε:

α. Μέτρα που αποσκοπούν στην αειφορική χρήση της γης, όπως ενισχύσεις σε γεωργούς ορεινών, μειονεκτικών περιοχών, περιοχών Natura 2000, γεωργοπεριβαλλοντικές ενισχύσεις (νιτρορύπανση- κατασκευή αναβαθμίδων κ.α) και ενισχύσεις για την καλή διαβίωση των ζώων.
β. Μέτρα που αποσκοπούν στην αειφορική χρήση της δασικής γης, με δασώσεις και δασοπεριβαλλοντικές ενισχύσεις.

3. Ποιότητα ζωής στις αγροτικές περιοχές και διαφοροποίηση της αγροτικής οικονομίας, με:

α. Μέτρα για τη διαφοροποίηση της αγροτικής οικονομίας, όπως ενθάρρυνση τουριστικών δραστηριοτήτων (αγροτουρισμός) και αγροβιοτεχνίας, δημιουργία και ανάπτυξη πολύ μικρών επιχειρήσεων.
β. Μέτρα για τη βελτίωση της ποιότητας ζωής στις αγροτικές περιοχές, που περνούν μέσα από την ανακαίνιση και ανάπτυξη χωριών, διατήρηση και αναβάθμιση της αγροτικής μας κληρονομιάς κ.α.
γ. Μέτρα για την κατάρτιση και πληροφόρηση των οικονομικών φορέων της περιοχής στόχου και για την απόκτηση δεξιοτήτων.

4. Δράσεις τύπου Leader με μέτρα ανταγωνιστικότητας, μέτρα περιβάλλοντος και μέτρα ΟΠΑΑΧ (Ολοκληρωμένα προγράμματα ανάπτυξης αγροτικού χώρου)

Αποτιμώντας τα αποτελέσματα της εφαρμογής των προηγούμενων προγραμματικών περιόδων στην τοπική ανάπτυξη και τη Νομαρχιακή και Τοπική Αυτοδιοίκηση, μπορούμε να σημειώσουμε ότι:
- Αναπτύχθηκε νέα φιλοσοφία στην περιφέρεια, καλλιεργήθηκε τεχνογνωσία και εκπονήθηκαν διάφορα τοπικά αναπτυξιακά προγράμματα.
- Κατασκευάστηκαν αρκετά έργα υποδομής και αξιοποιήθηκαν τοπικές πλουτοπαραγωγικές πηγές, χάρη στην κινητοποίηση του ενδογενούς δυναμικού (αναπτυξιακές εταιρίες της Αυτοδιοίκησης).
- Καταρτίστηκαν στελέχη των Νομαρχιών και των Ο.Τ.Α. και συμβούλων τοπικής ανάπτυξης και δημιουργήθηκαν δομές επαγγελματικής κατάρτισης και παροχής συμβουλευτικών υπηρεσιών.
Τα σημεία άμεσης εμπλοκής της Νομαρχιακής και Τοπικής Αυτοδιοίκησης στο πρόγραμμα Αγροτικής Ανάπτυξης 2007-2013, μπορεί να αφορούν διάφορα μέτρα, όπως: «Βελτίωση της οικονομικής αξίας των δασών, αποκατάσταση του δασοκομικού δυναμικού και εισαγωγή δράσεων πρόληψης, βελτίωση και ανάπτυξη της υποδομής που σχετίζεται με την προσαρμογή της γεωργίας και της δασοκομίας, στρατηγικές τοπικής ανάπτυξης, ενθάρρυνση τουριστικών δραστηριοτήτων, ανακαίνιση και ανάπτυξη χωριών, διατήρηση και αναβάθμιση της αγροτικής κληρονομιάς κ.α.».
Σημαντικότατος είναι ο ρόλος της Νομαρχιακής και Τοπικής Αυτοδιοίκησης στην εφαρμογή των Μέτρων του Προγράμματος με τη μεγαλύτερη οικονομική και αναπτυξιακή βαρύτητα και τα οποία συγκεντρώνουν τη μερίδα του λέοντος του συνολικού προϋπολογισμού του Προγράμματος, όπως:
- Εγκατάσταση Νέων Γεωργών.
- Πρόωρη Συνταξιοδότηση γεωργών και Γεωργικών Εργατών.
- Εκσυγχρονισμός Γεωργικών Εκμεταλλεύσεων.
- Αύξηση της Αξίας των Γεωργικών και Δασοκομικών Προϊόντων.
- Ενισχύσεις για Φυσικά Μειονεκτήματα στους Γεωργούς Ορεινών Περιοχών.
- Γεωργοπεριβαλλοντικές Ενισχύσεις κ.α.
Ο ρόλος της Νομαρχιακής και Τοπικής Αυτοδιοίκησης, ο οποίος θα προσδιοριστεί με ακρίβεια μέσω των σχετικών, ανά μέτρο, Κοινών Υπουργικών Αποφάσεων, εντοπίζεται στην παραλαβή των αιτήσεων-φακέλων, στη βεβαίωση της πληρότητας και ορθότητας των στοιχείων των φακέλων, στην έκδοση γνωμοδοτήσεων επί των φακέλων και τη συμμετοχή σε Γνωμοδοτικές Επιτροπές, στην κοινοποίηση στους δικαιούχους διαφόρων αποφάσεων, στη βεβαίωση της υλοποίησης τυχόν σχεδίου δράσης και της πραγματοποίησης τυχόν επενδύσεων από τους δικαιούχους κ.ο.κ. Συνεπώς, η συμβολή των στελεχών της Νομαρχιακής και Τοπικής Αυτοδιοίκησης είναι καθοριστική για την υλοποίηση του κύριου όγκου των δράσεων του Επιχειρησιακού Προγράμματος της Δ΄ Προγραμματικής Περιόδου και η Πολιτεία βασίζεται στην πολύτιμη συνεισφορά τους για την επίτευξη των στόχων της Αγροτικής Ανάπτυξης που έχουν τεθεί.
Η συνεχής συνεργασία και η ενεργή διασύνδεση της τοπικής αυτοδιοίκησης, της Νομαρχίας και των κεντρικών υπηρεσιών σε όλα τα επίπεδα (σχεδιασμού, προγραμματισμού, υλοποίησης) θα εξασφαλίσουν την επιτυχή αντιμετώπιση όλων των προκλήσεων που αφορούν την ανάπτυξη των αγροτικών περιοχών.

(*) Ο Χρήστος Ε. Αυγουλάς είναι Καθηγητής στο Γεωπονικό Πανεπιστήμιο Αθηνών και 
Γενικός Γραμματέας Αγροτικής Πολιτικής & Διεθνών Σχέσεων του ΥΠΑΑΤ